Wennen aan ondergelopen kelders en kruipruimtes

Ondergelopen kelders, water in de kruipruimte en het souterrain, schimmel op de muren. Sinds de extreem natte winter van vorig jaar zijn er veel problemen her en der in de regio. Hoe kan dat? En moeten we ons schrap zetten voor nog meer overlast en schade? Expert Maarten Kuiper geeft antwoord.

Bron: Gooi en Eemlander oktober 2024

Onderzoek naar grondwater

Maarten Kuiper is directeur water en klimaat bij Aveco de Bondt, een adviesbureau op het gebied van bouw, infra en water. ,'Een deel van ons team onderzoekt al ruim dertig jaar hoe grondwater stroomt en verandert, welke problemen dat geeft en hoe je daar wat aan kan doen', licht hij toe. 'Wij adviseren overheden, drinkwaterbedrijven, woningbouwverenigingen, bedrijven en particulieren.' Kuiper is expert in de relatie tussen het grondwater en de bebouwde omgeving.

Gevolgen klimaatverandering

Dat regenwater voor problemen kan zorgen, dat is natuurlijk al langere tijd bekend en zichtbaar. 'Het regent altijd wel eens hard ergens in Nederland. En dan staan de straten blank. Dat gebeurt de laatste tijd vaker door de klimaatverandering. Maar wat er met grondwater gebeurt, is minder zichtbaar. Normaal heb je daar helemaal geen last van, maar door de recente heel droge jaren kwam het opeens als probleem naar voren. En nu blijkt dat het grondwater juist, door lange periodes met veel regen, flink is gestegen. Niet alleen in de polders, waar dat heel gebruikelijk is, maar ook op plekken die normaal hoog en droog zijn.'

Te laag grondwater

Te laag grondwater door extreem droge periodes is vooral een probleem voor beheerders van natuurgebieden, agrariërs en leveranciers van drinkwater. Maar ook als bewoner kan je met de gevolgen worden geconfronteerd, in je eigen tuin, tijdens een wandeling door de natuur, of als je woning wegzakt.

3 meter

Sinds vorige zomer is het peil in de regio echter niet met de gebruikelijke meter, maar met gemiddeld twee meter gestegen. Dat komt door een combinatie van oorzaken: structureel (klimaatverandering) en incidenteel (hevige regenval). De grondwaterstand stijgt ook nog eens meer dan er regen valt, omdat er zandkorrels in de bodem zitten.

'Daardoor kwamen kelders die normaal droog bleven opeens in het grondwater te staan. Dat is nieuw. Op basis van de beschikbare data kan je zeggen dat het grondwater in de afgelopen dertig jaar nog nooit zo hoog heeft gestaan en niet eerder in één jaar zoveel neerslag is gevallen.'

Dat heeft negatieve gevolgen voor een groter deel van het Gooi, de Vechtstreek en Eemland. Met name voor de gebieden aan de voet en op de flank van de stuwwallen, zoals in Soest en langs de Utrechtse Heuvelrug. En: hoe dichter bij polders met hun hoog grondwaterpeil en slecht waterdoorlatende kleigrond, hoe meer risico op overlast.

Schimmel

Kuiper ziet een toename van de problemen. 'Vochtige, muf ruikende kelders, schimmel, aantasting van stucwerk of bouwmaterialen. Maar afgelopen jaar zagen we ook ondergelopen kelders. Die enkeldiep blank stonden. Dat is dus echt van een andere orde. Als je de spullen wat hoger zet, is zo’n ruimte misschien nog voor opslag bruikbaar. Maar bijvoorbeeld niet als kantoor of slaapkamer.'

In de kruipruimte is water op zich geen groot probleem. 'Als je er in moet om bijvoorbeeld een kabel te leggen, pomp je hem leeg, en kan je er gewoon doorheen kruipen.' Het wordt anders als het grondwater zo lang hoog staat dat een houten constructievloer wordt aangetast, dat balken verrotten of dat waterdamp via de vloer het huis komt. Of dat het vocht omhoogtrekt en de muren in de woonkamer beschimmeld raken. 'Dan heb je serieuze schade.'

Natte zomer

Kuiper legt uit dat het eind nog niet in zicht is. Integendeel zelfs. 'Het grondwater zakt via al die zandkorreltjes heel langzaam naar grotere diepte en daarna naar de polders en wateronttrekkingen. Via een omweg. Op een natuurlijke manier is al dat water uit de zandbult dus niet binnen een jaar weer weg. Daarbij komt dat we dit jaar ook een natte zomer hebben gehad, met maar een heel korte droge periode voor het grondwater om te zakken. En nu regent het al weer veel, dus het grondwater, dat na de natte winter nog steeds heel hoog staat, gaat alweer stijgen. Gemeenten kunnen helpen met data over de actuele grondwaterstand en het vooruitzicht.'

Hoeveel regen er de komende maanden nog in de regio gaat vallen, dat is niet te voorspellen. Wél dat bewoners en overheden dezelfde problemen als vorige winter tegemoet kunnen zien.

Eigenaren van woningen, kantoren en andere panden moet er zelf voor zorgen dat hun kelder waterdicht is. Maar wat kunnen inwoners en overheden verder doen om wateroverlast te voorkomen? Over die aanpak moet volgens Kuiper heel goed worden nagedacht. De eerste vraag is: hoe bijzonder was de afgelopen, extreem natte winter? Hoe vaak gaat zoiets nog voorkomen? 'De voorspelling is dat er in de komende 25 jaar ‘s winters 10% meer regen zal vallen. Maar niemand kan zeggen wanneer het opnieuw zo extreem nat wordt. Misschien pas over 50 jaar?'

Averechts

De structurele toename van natte én droge periodes valt volgens Kuiper onder de verantwoordelijkheid van de overheden. Zowel de afvoer als de aanvoer van regenwater moet verbeterd worden. Maar het een kan het ander flink in de weg zitten. Maatregelen kunnen zelfs averechts werken. En net zo belangrijk: we zullen ons ook zelf moeten aanpassen aan de extremen, als het gaat om hoe we wonen of ondernemen.

Overheden staan - net als bewoners en ondernemers - voor belangrijke vragen en keuzes. Wat zorgt voor de meeste schade: te nat of te droog, veel regen of een hoog grondwaterpeil? Wat is de oplossing? Een deels ondergronds netwerk van leidingen, pompen, infiltratiekratten en opvangbassins? Maar pak je alleen de structurele of ook de incidentele problemen aan? En hoeveel geld gaat dat allemaal kosten? Met name oplossingen voor de zandgronden zijn ingewikkeld en daardoor duur. Breed onderzoek en coördinatie vanuit de overheden is noodzakelijk, benadrukt Kuiper, om de juiste keuzes te kunnen maken.